• prowadzenie oddziaływań penitencjarnych i resocjalizacyjnych wobec osób skazanych na karę pozbawienia wolności, przede wszystkim przez organizowanie pracy sprzyjającej zdobywaniu kwalifikacji zawodowych, nauczania, zajęć kulturalno-oświatowych, zajęć
• z zakresu kultury fizycznej i sportu oraz specjalistycznych oddziaływań terapeutycznych; wykonywanie tymczasowego aresztowania w sposób zabezpieczający prawidłowy tok postępowania karnego o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe;
• zapewnienie osobom skazanym na karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanym, a także osobom, wobec których są wykonywane kary pozbawienia wolności i środki przymusu skutkujące pozbawieniem wolności, przestrzegania ich praw, a zwłaszcza humanitarnych warunków bytowych, poszanowania godności, opieki zdrowotnej i religijnej;
• humanitarne traktowanie osób pozbawionych wolności;
• ochrona społeczeństwa przed sprawcami przestępstw lub przestępstw skarbowych osadzonymi w zakładach karnych i aresztach śledczych;
• zapewnienie w zakładach karnych i aresztach śledczych porządku i bezpieczeństwa;
• wykonywanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tymczasowego aresztowania oraz kar pozbawienia wolności i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności jeżeli mają być wykonywane w zakładach karnych i aresztach śledczych i jeżeli wynikają z realizacji orzeczenia wydanego przez właściwy organ;
• współdziałanie z odpowiednimi formacjami innych państw oraz z organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych.

Zadania te realizowane są przez jednostki organizacyjne każdego szczebla. Wobec osób kierujących tymi jednostkami wyżej wymienione zadania, a także kompetencje określa expressis derbis ustawa o Służbie Więziennej. Ww. zadania Służba Więzienna wykonuje w celu szeroko pojętego bezpieczeństwa państwa i ochrony społeczeństwa oraz bezpieczeństwa i porządku w jednostkach penitencjarnych.

Aby zapewnić ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo samych skazanych obowiązujące przepisy, tj. Kodeks karny wykonawczy i Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności oraz Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2016 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania określają kryteria klasyfikacji skazanych, warunki udzielania przepustek, a także warunki odbywania kar przez skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności, skazanych stwarzających poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla zakładu oraz skazanych za przestępstwo popełnione w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym. Również ustawa o Służbie Więziennej wyposaża funkcjonariuszy w odpowiednie środki mające pomóc w zapewnieniu bezpieczeństwa oraz egzekwowaniu dyscypliny w jednostkach organizacyjnych.

W uzasadnionych przypadkach funkcjonariusze mają prawo użyć, zarówno do osób pozbawionych wolności, jak i innych osób, środków przymusu bezpośredniego, a gdy te okażą się niewystarczające lub ich użycie ze względu na okoliczności danego zdarzenia nie jest możliwe, funkcjonariusz ma prawo użycia broni palnej lub psa służbowego.

• kierować się zasadami praworządności, bezstronności oraz humanitaryzmu;
• szanować ich prawa i godność;
• dokładać starań, aby wykonanie kary przyczyniało się do przygotowania skazanych do życia w społeczeństwie;
• pomagać w poszukiwaniu rozwiązania ich problemów;
• oddziaływać pozytywnie własnym przykładem.

Kary, środki karne, zabezpieczające i zapobiegawcze wykonywane są w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności ludzkiej skazanego. Zakazuje się stosowania tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania i karania osadzonego. Humanitarny system wykonania kary to też taki, w którym skazany zachowuje wcześniej posiadane prawa i wolności obywatelskie, zaś ograniczenia praw i wolności obywatelskich skazanego mogą wynikać jedynie z ustawy oraz wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia.